14 czerwca 2008

Sprawozdanie z Walnego zebrania Zarządu SPZD

II.Pieczęć okrągła o średnicy 29 mm wyobraża na ukoronowanym kartuszu dziewięć prostokątów (cztery-trzy-dwa) w otoku napis: SIGILLUM CONSULUM CIVITATIS DROHOBIC(ensis); autor znalazł ją na dokumencie z r. 1768. Pieczęć ta, wraz z drugą, niżej opisaną, pieczęcią wójtowską, jest wyciśnięta na dokumencie dla kościoła parafialnego z daty 29 października 1717 (oryginał papierowy w przechowaniu w kościele paraf. w Drohobyczu).

III. Pieczęć owalna 31×37 mm wyobraża pod koroną kartusz z siedmiu prostokątami (jeden-trzy-trzy), w otoku napis: S. A. D. M. I. K. M. A. D. 17-(Sigillum advocatiale D (?) Miasta Jego Królewskiej Mości Drohobycza anno Domini 17-). Pieczęć ta jest wyciśnięta na dokumentach z r. 1717 (patrz wyżej ad II) i w r. 1768.

IV. Pieczęć okrągła o średnicy 40 mm wyobraża na ukoronowanej tarczy renesansowej trzy rzędy prostokątów (cztery-trzy-dwa) – w otoku napis: SIGILLUM CONSULUM CIVITATIS DROHOBI(ciensis). Pieczęć tę znalazł Wittyg na dokumencie z XVII w. Jest ona również wyciśnięta na wyciągu z akt radzieckich drohobyckich z r. 1753 (Teki Schneidra, Rękopis Zakładu Nar. im. Ossolińskich we Lwowie).

Oprócz tych typów pieczęci przedstawionych przez Wittyga znane są jeszcze dwa typy pieczęci m. Drohobycza.

W księdze protokołów urzędu radzieckiego, Protocollon Magistratus Drohobycensis ab anno 1762 ad annum 1774, znajdującej się w depozycie w Arch. Państw. we Lwowie (Depozyt Drohobycz B 347), na drugiej karcie od początku, niepaginowanej, mamy częściowo barwnie wykonany rysunek, przedstawiający ukoronowanego orła z tarczą rokokową na piersiach, na której znajduje się dziewięć prostokątów (trzy-trzy-trzy). U góry rysunku napis: Król nam dal orla z dziewięcią tołpkami, Hetman dzierżawcę Turkuła z laskami. Pod rysunkiem zaś napis ANNO 1762.

W drugiej księdze, będącej protokołem księgi ławniczej, Protocollon ad-uocatiale ex anno 1765 ad annum 1775, również wśród depozytów miasta Drohobycza w Arch. Państw. we Lwowie (Depozyt Drohobycz B 345) na karcie trzeciej od początku, niepaginowanej, znajduje się rysunek wyobra-

---

2 Pierwszy z wzorów opisanych w pracy Rudörferównej, ren z prostokątami (panwiami, bloczkami soli) ustawionymi ukośnie od strony prawej w dół do lewej, znany sfragistyk międzywojenny Marian Gumowski uznał za reprezentatywny dla Drohobycza w swej pracy „Herbarz Polski" z ok. 1932 r. Jako miejsce przechowywania wzoru herbu i gotyckiej pieczęci z takim herbem na dokumentach z 1525 r. i 1574 r. wskazał Muzeum Czapskich w Krakowie. Nie ujęła tego źródła w swej pracy Rudörferówna (Red.).
---

żajacy na kartuszu ukoronowanego orła dzierżącego berło, pod nim zaś siedem stożków (jeden-trzy-trzy), u góry napis: Drohobycz miasto – orzeł zaszczytem – sól dobra przy tym.

Natomiast na mapie powiatu drohobyckiego, wykonanej przez Jana Gołębiowskiego, odbitej u Neumanna-Pillera we Lwowie (początek XIX w.) są dwa rysunki herbów: jeden przedstawia typ zbliżony do rysunku księgi Dep. Droh. B 437, który wyżej opisaliśmy, drugi wyobraża herb nadany przywilejem Józefa II w r. 1788, mianowicie na kartuszu dziewięć beczułek (oryg. perg. w Magistr. m. Drohobycza), herb ten jest przerysowany u Linda K. Stadte-Wappen von Ósterreich – Ungarn, Wien 1885, s. 11, tabl. I).

Co przedstawiają owe prostokątne cegiełki, jak je nazywa Wittyg? Zapewne nic innego jak tołpki soli3 (o wyrabianiu soli w formie topek jest mowa w dokumencie Kazimierza Jag. z dary Radom, 23 sierpnia 1491. por. Gątkiewicz, op. cit., m. VII, s. 24-26), które sobie Drohobycz jako godło miejskie obrał; miasto to bowiem, będąc ośrodkiem bogatych żup solnych, zaopatrywało w sól nie tylko Ruś Czerwoną, ale też Litwę, Wołyń i Bydgoszcz nad Wisłą. Ścisły związek rozwoju miasta z gospodarką solną przejawia się w nazwach topograficznych miasta, jak np. „Przedmieście zwaryc-kie”, ulice Zupna, Solna, Słony Stawek (Słony Potok – dopisek) itp. Liczba topek soli waha się od 7 do 9 i występują one na ukoronowanym kartuszu czy tarczy, jak to widzieliśmy od końca XV w.

Dopiero w r. 1762 spotykamy pewną zmianę. Występuje wtedy ukorono-wany orzeł z tarczą rokokową o dziewięciu topkach na piersi. Jakkolwiek orzeł ten przypomina żywo orla stanisławowskiego, to odnieść należy ten herb do czasów Augusta III; wskazuje na to data 1762 pod nim umieszczona, tudzież wyraźnie „Król”, bez bliższego określenia, a zatem współcześnie panujący. Herb ten należy uważać, w porównaniu z poprzednimi za pewne udostojnienie dawnego, możliwie w związku i za wstawiennictwem ostatniego starosty drohobyckiego Wacława na Podhorcach Rzewuskiego h. Krzywda (od 30 XII 1759 do 1 VII 1773) – (Polaczkówna,op. cit., s. XLVI) – który był zarazem Wielkim Hetmanem Koronnym. Rzewuski sam zarządem tenuty się nie zajmował, lecz ustanowił swym dzierżawcą Jana Joachima Turkła, pułkownika JKMości, którego kilka razy w okresie 1762-1768 na tym stanowisku spotykamy (Arch. Państw. we Lwowie, Dep. Droh. B 347, s. 309, 490).

Wobec tego, że m. Drohobycz używa herbu z topkami od końca XV wieku, a w udostojnionej postaci z orłem państwowym, nadanej przez Augusta III., CO najmniej od r. 1762, jest rzeczą uzasadnioną, ażeby godło miejskie utrzymać nadal w tej ostatniej postaci.

Projekt: Tarcza prostokątna ze stopką o czerwonym polu, w niej orzeł biały z koroną złotą na głowie z owalnym kartuszem niebiesko-lazurowym na piersiach, w nim 9 topek srebrnych (cztery-trzy-dwie, albo trzy-trzy-trzy).-

---

1 Skrupulatna poza tym autorka myli panwie (cegiełki, prostokąty) z topkami (ściele stożki). Liczba prostokątów oznaczała być może, że tyle było wówczas czynnych panwi lub, co bardziej prawdopodobne, okien (szybów), z których czerpano solankę (Red.).
---

Odpowiedź władz na wniosek miasta Drohobycza. Odpis

Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

Warszawa, 3. sierpnia 1939 r.

Nr. Arch. – 106/38

Herb m. Drohobycza

Do Nru tamt. 27455/36.-

Zarejestrowano w Drohobyczu pod nr 5256/37
Zarząd miejski w Drohobyczu

Zarząd miejski m. Drohobycza zgłosił wniosek o zatwierdzenie mu herbu miejskiego w postaci, zachowanej w księdze miejskiej, „Prothocollon magistratus Dohobyciensis ab anno 1762 ad annum 1774″. Księga sama znajduje się w depozycie w Archiwum Państwowym we Lwowie.-

Postać swego herbu miasto opiera na rysunku wykonanym w tej księdze i na napisie nad nim umieszczonym. Napis brzmi: „Król nam dał orła z dzie-więcią tolpkami, Hetman dzierżawcę Turkula z laskami”. Z tekstu tego wynika, że postać herbu pochodzi z nadania królewskiego. Jednak badania przeprowadzone w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie dały w tym względzie rezultat ujemny: we właściwych księgach dawnego Archiwum Koronnego nie odnaleziono żadnego nadania na rzecz Drohobycza, które potwierdzałoby przekaz księgi miejskiej drohobyckiej. Nie dość na tym. Żadna ze znanych Ministersrwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pieczęci drohobyckich nie wykazuje postaci „z orłem”:

1/ Pieczęć z r. 1561 b. dobrze zachowana w aktach skarbowych Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie (akta skarb, oddział 68 Nr. 1. str. 271). Wyobraża kule lub może beczki z solą.

2/ Pieczęć średnicy 27 mm używana w latach 1703-1784 (a więc w czasie, z którego pochodzi rysunek w księdze miejskiej). W polu pieczęci kartusz nakryty koroną, w nim 9 tołpi solnych w 3 poziomych szeregach – reprodukowana w pracy Wittyga: Pieczęcie, str. 58 fig. 4.

3/ Pieczęć, używana w latach 1787-1789 śtednicy 54 mm. W polu pieczęci kartusz prążkowany poziomo (co oznacza błękit), w kartuszu 9 panwi do warzenia soli, w trzech szeregach (zbiory Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie – teki Sclmeidra).-

4/ Pieczęć używana w latach 1816-1828 średnicy 39 mm, również z 8 panwiami solnymi w kartuszu (Teki Schneidra).-

Ponadto znamy postać herbu drohobyckiego z przywileju ces. Józefa II z 26 VI 1788 r. Wiedeń, w którym powiedziano, że herb wyobraża „… blauen Schild, worinnen neun (4. 3. 2) gestellte Salz-Fasser in natiirlicher Gestalt zu sehen sind”.

Z poszukiwań przeprowadzonych dotychczas w archiwach państwowych wynika, że albo informacja księgi miejskiej jest błędna, albo herb miejski „z orłem”, jeżeli nawet był nadany miastu, to nie wszedł w użycie. W każdym razie zachowane materiały stragistyczne, wymienione wyżej pod pozycjami 2-4, przeczą przekazowi księgi miejskiej.

W tym stanie rzeczy Zarząd miejski zechce przeprowadzić w materiałach historycznych własnych i regionalnych poszukiwania dodatkowe, któreby potwierdziły wiadomość „prothocollon” . Przekaz ten wobec nie odnalezie nia żadnych innych śladów nadania królewskiego wymaga b. skrupulatnego sprawdzenia.

Dopiero po tych dodatkowych poszukiwaniach, których rezultaty należy przesiać wprost do Ministerstwa W. R. i O. P. – Wydziału Archiwów Państwowych – Warszawa I. ul. Długa Nr. 13, Ministerstwo W. R. i O. P. będzie mogło wypowiedzieć opinie merytoryczną o herbie m. Drohobycza. –

Za Dyrektora Archiwów Państwowych

Dr A. Rybarski – radca wr.-
Przywilej cesarski
1788 r. 26 czerwca we Wiedniu

My, Józef Drugi, z łaski Boga wybrany Cesarz Rzymski, po wsze czasy pomnożyciel państwa, Król Niemiec, Jerozolimy, Węgier, Czech, Dalmacji, Chorwacji, Słowenii, Galicji i Lodomerii, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii i Lotaryngii, Wielki Książę Toskanii, włodarz Siedmiogrodu, książę Mediolanu, Mantui, Parmy itd., upełnomocniony hrabia habsburski we Flandrii i w Tyrolu itd. wszystkim czynimy wiadomym i podajemy za pomocą tego własnoręcznie podpisanego dyplomu informację, że na podstawie poddańczego wniosku burmistrza, rady i gminy położonego w naszym królestwie Galicji i Lodomerii kameralnego miasta Drohobycza, z racji liczby ludności i dogodnego położenia, łaskawie postanowiliśmy wspomniane miasto Drohobycz podnieść do rangi królewskiego miasta i przyznać mu, mocą niniejszego aktu poniższe wolności i przywileje:

Po pierwsze: Chcemy obywateli i gminę tego królewskiego miasta Drohobycza uchronić i zabezpieczyć ich pola, zasoby pieniężne, łąki i pastwiska i inne posiadłości, jakby się one nie nazywały w obecnych granicach, miedzach i wielkości, gdyż miasto obejmuje przedmieścia od dawna utworzone i będące w jego posiadaniu. Ponadto, na ile możliwe, część posiadłości i innych dóbr może być przez sąsiednich właścicieli zabrana i własność uszczuplona – lecz winno to być dokonane w odpowiedniej skali i możliwe do przeprowadzenia mocą prawnego zarządzenia.

Po drugie: Zezwalamy temu królewskiemu miastu na wykonywanie czynności sądowniczych pierwszej instancji, przy czym na zasadzie ogólnych przepisów, dalszy tok prawny może mieć miejsce jedynie przed wysokim królewskim Sędzią Apelacyjnym. Dla zapewnienia politycznej jurysdykcji i lokalnego poziomu gospodarczego, dopóki miasto nie powiększy się, a społeczeństwo nie pomnoży i miejskie dochody nie wzrosną – ustala się następujący skład personelu: trzech radnych, przy czym jednemu powierza się kasę miejską, jeden aktuariusz, jeden sekretarz-protokolant, jeden protokolant rejestrator, jeden kancelista i dwóch służących sądowych. Wolny wybór burmistrza i opłacanych radnych będzie przy tym tak ograniczony by komitet złożony z 20 uczciwych i prawych mężczyzn, pracujących dla ogólnego dobra i dobrze usposobionych mógł współpracować z burmistrzem i ławnikami, którzy za pomocą kompetentnie wydanych dekretów będą prawidłowo wybrani by mogli uzyskać zaufanie ludności i wykazać się godnymi podjętych decyzji.

Po trzecie: Pragniemy w mieście wprowadzić, dla próby, prawo wyszynku tak w zamiarze jak i w wyrobie piwa, wódki oraz wolnego handlu winem. Należy także wyszynk tych napojów rozszerzyć na cały okręg w sposób wolny i nieskrępowany, aby ten doskonały fundusz mógł zasilić miejską kasę i być wykorzystany w najwłaściwszej formie.

Po czwarte: Pragniemy, aby w miejsce wcześniej przyznanych wolności wyrębu w obrębie lasów królewskich nastąpił podział części lasu według potrzeb i wymiarów Leśnej komisji obwodowej, w szczególności w dwóch miejscach: w Perkowicach przyznać ilość 105 morgów oraz w leśnictwie Nadział albo Lechnio 583 i 1/3 morgi. Wielkości te powinny stanowić własność przekazaną miastu, tak by miało ono korzyść z miejskiego zalesienia i umiało je własnym kosztem uprawiać i chronić.

Po piąte: Zezwalamy, aby wszystkie urządzenia, dotychczas wykorzystywane przez obywateli drohobyckich przedmieść jako wspólne dobro, do naprawy i utrzymania dróg, mostów i grobli w formie pomocy i szarwarku oraz robót pańszczyźnianych zamienić na proporcjonalne odsetki i odprowadzać do kasy miejskiej.

Po szóste: Pragniemy łaskawie pozostawić, w przewidywaniu obligatoryjnego dla tego miasta dobrego utrzymania wielu grobli i mostów dla dobra handlu solą, korzystanie z patentów oraz taryfowego myta z przejazdów przez mosty i uznać je za chronione.

Po siódme: Upoważnienie do wypalania cegieł pozostaje nadal w mocy dla miasta, które to prawo może być wykonywane drogą dzierżawy, przy odpowiednio ustalonym czynszu, albo przy braku korzystnego dzierżawcy może przejść pod zarząd miejski na własny rachunek i do własnego wykorzystania. Obywatele miasta Drohobycza, dla budowy własnych, prywatnych domów, mogą uzyskać nieodzowne cegły w cenie wyrobu.

Po ósme: Pragniemy pozostawić miastu istniejący, kameralny browar, o szacowanej wartości 3582 guldenów i 28 7/8 korony, aby miało ono pieczę nad piwem wytwarzanym dla okolicznych wsi i by we wspomnianym browarze było warzone piwo i dostarczane w cenie wyrobu uzgodnionej z Dyrekcją Ekonomii.

Po dziewiąte: Przyznajemy miastu Drohobycz możliwość urządzania dwóch ośmiodniowych jarmarków: pierwszy 17 lutego i drugi 5 października, z tym, że jeśli w tych dniach wypadnie niedziela, należy rozpocząć jarmark w następnym dniu roboczym.

Po dziesiąte: Zezwalamy temu królewskiemu miastu na posiadanie własnego herbu tj. niemieckiego, ze złotym wyciętym ozdobnym obramowaniem lub tzw. kartuszowego, ze złotą królewską koroną, z niebieską tarczą, na której umieszczonych będzie dziewięć, naturalnego kształtu beczek soli, w układzie 4-3-2, podobnie jak ustalono w królewskim dekrecie, w formie kolorowej. Przeto proponujemy i niniejszym zezwalamy naszemu królewskiemu miastu Drohobycz umieszczać, w imieniu całej miejskiej gminy, opisany herb na pomnikach, budynkach i pieczęciach; a co pieczęci dotyczy, należy jej spokojnie używać we wszystkich dokumentach opracowywanych w imieniu miasta, korzystając z drukowanego zapisu Sigillum liberae et regiae civitatis Drohobycz, niezależnie od jakiegokolwiek nagabywania lub sprzeciwu.

Po jedenaste: Ponad wszystko poprzednio zapowiedziane, chcemy uzupełnić, że obywatele i mieszkańcy naszego królewskiego miasta Drohobycza, bazując na przykładzie naszych innych miast królewskich, będą się odpowiednio zachowywać, zaś przy utracie tak obecnych, jak i innych przywilejów i wolności nie dopuszczą się niewdzięczności i niewierności, a raczej zrozumieją naszą laskę i dobroczynność poprzez nieodwracalną wierność i uniżoność i będą się starali zasłużyć na najlepsze laski u nas i u naszych prawowitych następców w królestwie Galicji i Lodomerii.

Myślimy tak szczerze, czego dowodem jest nasze pismo ostemplowane książęco-królewską i arcyksiążęcą pieczęcią stosownie do znaczenia.

Dano w naszej stolicy i rezydencji we Wiedniu 26 dnia miesiąca czerwca w roku tysiąc siedemset osiemdziesiątym ósmym po łaskawym narodzeniu Chrystusa, Naszego Kochanego Pana i Zbawiciela oraz dwudziestym piątym roku naszego rzymskiego państwa i w ósmym roku dziedzictwa rodowego.
Józef. Leopold hrabia z Kollonicz kanclerz. Johann Rudolf hrabia Chotek Johann Wenzel hrabia z Ugartn. z osobistego upoważnienia świętego

Zanotowano 23 czerwca 1789 majestatu cesarsko-królewskiego Ambroży Noskowiczky Józef hrabia O. Donel Sekretarz lwowski
Obecny przywilej został potwierdzony poprzez cesarsko-królewskie archiwum galicyjskie w księdze generalnej majestatu w tomie XV na s. 142 oraz odnotowany został w 92 księdze dóbr dziedzicznych na s. 54 pod nr. 3 dobra dziedzicznego. Akt wydano we Lwowie 28 września roku państwowego 1789. Notatkę sporządza Kazimierz z Mogiły Stańkiewicz, notariusz archiwum cesarsko-królewskiego.

Przypis F. Gątkiewicza:

Oryginał pergaminowy, złożony z 10 kart, z których pierwsza czysta a ostatnia częściowo zapisana, oprawiony w teczkę pluszową barwy różowej; wiążą teczkę cztery pary czarno-żółtych wstążek. Żółto srebrny sznur przywiązuje do teki pieczęć austryacką, umieszczoną w puszce mosiężnej. Wszystko zamyka się w dużym pudle skórzanym z napisem na wierzchu: Privilegium Josephi II. Imperatoris Nostri Augustissimi Vienna die 26 Juni 1788 pro R. civitate Drohobycz gratiosissime indultum.

Do przywileju jest dołączony herb miasta zmieniony przez Józefa II. wykonany barwnie, w przywileju w punkcie 10. opisany.
Sprostowanie w sprawie godła Borysławia (i jego praw miejskich)

W „Ziemi” nr 13 na s. 34 jest błędna numeracja opisów do ilustracji Herby Borysławia – zamiast 3, 4, 5 powinno być 5, 3, 4 i odrysowany (nie odrysowano).

Jako komentarz do wersji przedstawionej jako 2 można zauważyć, że kłóci się ona z wersjami 3 i 4 układem szybów sylwetek – trzy w pierwszym rzędzie i dwa w drugim, zamiast odwrotnie. To niewielka różnica, na którą zwrócił nam jednak uwagę uważny |Borysławianin Kazimierz pomykała z Warszawy. Na fotografii wnętrza kościoła św. Barbary trudno dokładniej odczytać układ szybów, ale wydaje się, że jest tam dwa i trzy albo nawet trzy i pięć sylwetek.

Znalazło to też uzupełnienie do informacji o godle z szybami i herbem Śreniawa. Otóż na posiedzeniu 1.04.1922 Rada przy zarządzie Borysławia postanowiła zabiegać u władz o potwierdzenie praw miejskich i zatwierdziła taki właśnie herb miasta, wybrany z trzech projektów. Jego autorem był artysta Bogdan Treter prof., architekt, konserwator, historyk sztuki z Krakowa (1886-1945), a konsultantem znany architekt i konserwator prof. Adolf Szyszko-Bohusz (1883-1948) (Andrij HRECZYŁO, Symboli miasta Borysława, s. 326-329, [w:] Drohobyckim Krajeznawczyj Zbirnyk, Wyp. V, Drohobycz 2001). Starania władz zakończyło dopiero „Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 lipca 1933 r. o podniesieniu gminy Borysław w powiecie drohobyckim, województwie lwowskim do rzędu miast, objętych ustawą z dnia 13 marca 1889 r. …z późniejszymi zmianami oraz ustawy z 23 marca 1933 o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego” (Dziennik Ustaw 1933, nr 62, poz. 467). Sprawa herbu nie była przedmiotem decyzji ministerstwa. Wynika z tego, że wcześniej Borysław był miastem na podstawie regulacji tymczasowych, niższego szczebla, nawet wówczas kiedy powoływano „Wielki Borysław”. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 maja 1930 o rozszerzeniu granic miasta Borysławia (Dziennik Ustaw 1930 nr 44, poz. 375) mówiło „gminy podmiejskie Mraźnica, Bania Kotowska, Hubicze, Tustanowice włącza się do gminy miejskiej Borysław”.

---

4 Przekład sporządził w roku 2002 Roman Grunhaur z Wrocławia. Nie udało się znaleźć podobnego tekstu z lar dawniejszych,
 chociaż jego znaczenie pozwalało spodziewać się istnienia takiej wersji wcześniejszego przekładu.

25 lipca 2006

Wystawa pt. „Ostatni emisariusz Tadeusz Chciuk – Celt 1916 – 2001” (2006)